Waar komt toch al die aandacht voor Coco Chanel vandaan? Sinds 2008 zijn maar liefst twee biopics en negen biografieën van haar verschenen. Nu het er zoveel zijn, verwacht je van een nieuwe biografie een verantwoording van het gebodene: verrassende inzichten, andere perspectieven, oorspronkelijk bronnenonderzoek. Niets van dit alles in Chanel en Co. Een biografie van Marie-Dominique Lelièvre.
Het levensverhaal
Lelièvre vertelt het bekende verhaal van het meisje dat door haar vader op haar twaalfde wordt afgezet aan de poorten van het Cisterciënzerklooster in Aubazine, om haar daar nooit meer op te halen. Gabrielle Chanel, want dat is haar werkelijke naam, leert er de schoonheid van het sobere kennen die de leefregels van Bernard van Clairvaux de nonnen heeft opgelegd. En ze leert er naaien. Ze ontsnapt aan de benauwende wereld van de kloostercel door als zangeres op te treden in de café chantants van Moulin en neemt een voorbeeld aan Polaire, de megaster van de belle epoque, die met haar ingesnoerde taille en sportieve uiterlijk de antipode is van het heersende voluptueuze modebeeld. “Polaire is het model, het nulnummer van de Chanelstijl,” aldus Lelièvre. Zo komt Coco Chanel als demi-monde in de kringen van de jetset terecht. Ze laat zich graag zien op de paardenrenbanen van Vichy, Pau en Roanne en wordt er bewonderd om haar eigenzinnige stijl. De fine fleur, barones de Rothschild voorop, is verrukt van haar hoedjes en neemt die in groten getale af. Via haar minnaar Etienne Balsan leert ze de liefde van haar leven kennen: de Engelse polospeler Arthur “Boy” Capel. Hij zal haar nooit huwen, vanwege haar sociale komaf, maar haar verlaten kan hij ook niet. Coco Chanel blijft zijn maîtresse, ook als hij al lang en breed getrouwd is. Bovenal is Boy haar zakenpartner, die met zijn kapitaal het mode-imperium in Deauville, Biarritz en de rue Cambon in Parijs heeft helpen opbouwen. Chanel zorgt voor een revolutie in het modebeeld. Ze bevrijdt vrouwen van het korset en andere kledingstukken die hen haast beletten zelfstandig te bewegen, te ademen, te leven. De Eerste Wereldoorlog doet de rest. Chanel put inspiratie uit de uniformen van de Canadese verpleegsters, de Bluebirds, die hun soldaten in de lazaretten bijstaan. Vrouwen leveren aan het thuisfront een bijdrage aan de oorlogsmachinerie. In die context begrijpt niemand nog de zin van het frivole en triviale. Als Boy in 1919 bij aan auto-ongeluk om het leven komt, is Chanel ontroostbaar. En schatrijk. Ze besluit verder te leven, naar het beeld dat ze zelf heeft gecreëerd, dat van de zelfstandige, vrijgezelle vrouw. “Tijdens rampen blijkt wie je bent. In 1919 ben ik beroemd ontwaakt,” zo blikt ze terug.
Haar vermogen stelt Coco Chanel in staat als mecenas op te treden van de avant-garde die rondom haar ontspruit. Ze financiert een heropvoering van Stravinsky’s Le Sacre du Printemps met de Ballets Russes van Sergei Diaghilev; Pablo Picasso is bij haar kind aan huis. Ze bewondert de eigenzinnigheid van de kunstenaars en minacht hun armoede. In 1924 breidt ze haar koninkrijk uit, als ze op het briljante idee komt dat vrouwen niet langer naar bloemen hoeven te ruiken. Pierre en Paul Wertheimer financieren de lancering van Chanel no. 5. Inmiddels is ze via haar minnaar, de hertog van Westminster, tot de Britse upper class doorgedrongen. Winston Churchill is onder de indruk van haar “fallische temperament” en bericht aan zijn vrouw:
“Ze is bijzonder aangenaam gezelschap, echt iemand die groot en sterk is, gemaakt om te heersen over een man of over een rijk.”
Dan breekt de meest controversiële periode uit haar leven aan. Alle hedendaagse biografen zijn het er over eens dat Coco Chanel tijdens de Tweede Wereldoorlog in meer of mindere mate heeft gecollaboreerd. Ze is het liefje van een hoge nazi-bons, baron Hans Günther von Dincklage geheten, die ook nog eens als geheimagent in Frankrijk opereert. Na de oorlog houdt Chanel zich bijna tien jaar op de vlakte. Ze leeft een luizenleven in Zwitserland, maar mist het werk. Daarbij vallen de Amerikanen als een blok voor Coco Chanel en haar levensverhaal. Ze is de verpersoonlijking van de Amerikaanse droom, maar dan op Europese bodem. Zij maken de comeback van de selfmade woman mogelijk, al helpt de amnestiewet mee die in 1953 door het Franse parlement wordt geloodst. In 1956 presenteert ze de kroon op haar collectie, het mantelpak, en showt in een hilarische fotoreportage voor Life Magazine hoe gemakkelijk zo’n pakje zit. Haar laatste levensjaren slijt ze in de Ritz, verslaafd aan de morfine en doodsbang door haar butler verlaten te worden. Daar sterft ze, moederziel alleen, op 10 januari 1971.
Controverses
Zoals gezegd, is er zowat een bibliotheek over Chanel vol geschreven. De vrienden, Paul Morand en Edmonde Charles-Roux, tekenden vooral haar venijnige, dolkomische aforismen op, zodat haar stem min of meer bewaard is gebleven. Het meest scandaleuze boek is dat van Hal Vaughan, die in Sleeping with the Enemy. Coco Chanel’s Secret War de grande dame van de haute couture niet alleen ontmaskert als een notoire antisemiet, maar ook aannemelijk maakt dat ze tijdens de Tweede Wereldoorlog voor de Duitse bezetter heeft gespioneerd. De stelligheid van zijn beweringen kwam hem op de nodige kritiek te staan van collega-biografen als Justine Picardie en Lisa Chaney, maar recent onderzoek van Ronda K. Garelick in Coco Chanel and the Pulse of History bevestigt het beeld. Chanel had zich aan meer bezondigd dan alleen “collaboration horizontale”. Aan het einde van de oorlog probeerde ze op gezag van de Gestapo afzonderlijke vredesbesprekingen met de Britten en Amerikanen tot stand te brengen, zodat gezamenlijk opgetrokken kon worden tegen het “rode gevaar” uit het oosten. Ze nam rücksichtslos de gelegenheid te baat zich door een arisering van haar parfumerie van de Wertheimers te ontdoen, wat Paul er overigens niet van weerhield om in 1953 weer zakelijk met haar in zee te gaan. Heeft Chanel en Co van Marie-Dominique Lelièvre daar veel aan toe te voegen? Nauwelijks. Lelièvre wil het verhaal vooral nog eens navertellen, zo mooi mogelijk. Chanel en Co is een gefictionaliseerde biografie, waarin de lezer getrakteerd wordt op perspectiefwisselingen, tekstcollages (de liedjes van Cole Porter) en dialogen als:
“Mademoiselle Chanel, als ik die bloes voor honderdvijftig frank minder kan borduren, geeft u me dan de opdracht?”
Verrast draait ze zich om.
“Eh, zeker wel! Deze bloes is op de machine geborduurd. Kun je dat?”
“Nee,” geeft Maria Paulowna toe.
Haar eerlijkheid amuseert Chanel.
“Ik kan een machine aanschaffen en leren hoe ik ermee om moet gaan.”
“Nou vooruit, probeer het dan maar…”
Een gesprek uit het leven gegrepen, maar niet echt.
Chanel en Co. Een biografie
Marie-Dominque Lelièvre
Thomas Rap
ISBN 9789400401693
Verschenen in september 2014
